Το φρούριο Ιτζεδίν στο Καλάμι Χανίων

Δεκαπέντε μόλις χιλιόμετρα από το κέντρο της πόλης των Χανίων, κατάντικρυ στην οχυρωμένη νησίδα που φράσσει την είσοδο στο λιμάνι της Σούδας, δεσπόζει το οθωμανικό φρούριο Ιτζεδίν. Η χρήση του πρώτα ως στρατιωτικού οχυρού και έπειτα ως φυλακής συνάμα με τις προσπάθειες για την προστασία και την ανάδειξή του ως τόπου ιστορικής μνήμης είναι το θέμα αυτής της ιστορικής Εργασίας. Μέχρι την πτώση της χούντας των συνταγματαρχών το 1974 ούτε ένας δρόμος δεν είχε ονοματοθετηθεί, ούτε ένα γλυπτό δεν είχε φιλοτεχνηθεί, για να υπενθυμίζει στους επισκέπτες το μαρτύριο και τη θυσία εκατοντάδων κομμουνιστών και άλλων δημοκρατικών πολιτών που ως πολιτικοί κρατούμενοι φυλακίστηκαν εκεί. Ωστόσο, μετά την αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης το 1982 η κατάσταση άλλαξε, με αποτέλεσμα το 1986 να αναγνωριστεί ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο που χρήζει προστασίας. Ακόμα, όμως και σήμερα, αυτό το έξοχο δείγμα της οθωμανικής οχυρωματικής αρχιτεκτονικής παραμένει εγκαταλελειμμένο «στο έλεος του φθοροποιού χρόνου», ενώ ελάχιστα είναι και τα ακαδημαϊκά κείμενα που έχουν γραφεί για την ιστορία του και την αναγκαιότητα αποκατάστασής του. Για να ξεπεράσει ο ιστορικός ερευνητής αυτόν τον σκόπελο, οφείλει να κινηθεί δραστήρια για τη συγκέντρωση και επεξεργασία «του συνόλου των ιχνών που έχουν αφήσει οι φορείς της δράσης στο παρελθόν», ιδιαίτερα όσων έχει αποτυπώσει η «αντι - μνήμη» (counter memory) των πολιτικών κρατουμένων, ώστε να νοηματοδοτήσει το μνημείο ως «τόπο μαρτυρίου και θυσίας» σε μια διαδικασία συνεχούς μεταμόρφωσης και τελειοποίησης μιας αφήγησης παραγόμενης από εκατοντάδες διαφορετικά στόματα. Απαραίτητη προϋπόθεση για την επιτυχία μιας τέτοιας ιστοριογραφικής σύνθεσης είναι και μια ευρεία και ειλικρινής επιστημονική αντίληψη, η οποία θα είναι ικανή να ανασυνθέτει ιστορικά τις πολλαπλές χρήσεις του μνημείου σε μια λογική δημοκρατικής συμπερίληψης, ώστε να μην ανάγεται η νοηματοδότηση του αποκλειστικά σ’ ένα κατασκευασμένο εθνικό αφήγημα με αίσιο τέλος, διάστικτο ωστόσο από κοινωνικές παρασιωπήσεις και πολιτικούς εξωραϊσμούς, συμβατό κυρίως με την κακώς εννοούμενη «τουριστική ανάπτυξη» του κόλπου της Σούδας.